Nagroda Nobla 2025 przyznana! Tegoroczną Nagrodę Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny otrzymali naukowcy Mary E. Brunkow i Fred Ramsdell ze Stanów Zjednoczonych oraz Shimon Sakaguchi z Japonii. Ich wspólne badania nad mechanizmami regulującymi odpowiedź immunologiczną otworzyły nowy rozdział w medycynie – umożliwiając lepsze zrozumienie, jak nasz układ odpornościowy potrafi odróżniać to, co należy zwalczać, od tego, co powinien chronić.
Jak podkreślił Komitet Noblowski, laureaci „zidentyfikowali komórki będące strażnikami układu odpornościowego – limfocyty T regulatorowe (Treg)”, które stały się fundamentem nowej dziedziny badań nad tzw. tolerancją immunologiczną.
Nagroda Nobla 2025: Jak działa układ odpornościowy?
Nagroda Nobla 2025 z dziedziny fizjologii i medycyny trafiła w ręce naukowców, którzy badali układ odpornościowy – naszą ochronę przed wirusami, bakteriami i innymi zagrożeniami. Bez niego organizm nie byłby w stanie przetrwać. Jednak wymaga on kontroli – w przeciwnym razie może zwrócić się przeciwko własnym tkankom.
Tak właśnie dzieje się w chorobach autoimmunologicznych, kiedy komórki odpornościowe błędnie rozpoznają własne narządy jako „wrogów”. Dotąd sądzono, że kontrola ta odbywa się głównie w trakcie dojrzewania komórek odpornościowych – w tzw. centralnej tolerancji immunologicznej.
Odkrycia Brunkow, Ramsdella i Sakaguchiego wykazały jednak, że istnieje także obwodowa tolerancja immunologiczna – mechanizm działający poza narządami limfatycznymi, gdzie kluczową rolę odgrywają właśnie limfocyty T regulatorowe.
Limfocyty Treg
Limfocyty Treg to komórki, które są niezwykle ważne – tłumią nadmierne reakcje odpornościowe, zapobiegając autoagresji. To dzięki nim możliwe jest m.in. utrzymanie ciąży, bo chronią płód przed odrzuceniem przez organizm matki.
Jednocześnie, jak podkreśla prof. Krzysztof Kałwak z Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu, ich działanie może być dwojakie:
„Kiedy funkcjonują prawidłowo, ratują życie. Ale w chorobach nowotworowych potrafią osłabiać odpowiedź odpornościową – i wtedy nowotwory wykorzystują je do własnej ochrony”.
To właśnie zrozumienie tej delikatnej równowagi przyczynia się do skuteczności leczenia nie tylko chorób autoimmunologicznych, ale i nowotworów.
Od genetyki myszy do terapii ratujących ludzi
Historia odkrycia nagrodzonego Noblem 2025 z medycyny sięga 1949 roku, gdy w amerykańskim laboratorium zaobserwowano u myszy mutację powodującą ciężką chorobę autoimmunologiczną – nazwaną „scurfy”.
Dopiero pół wieku później Mary Brunkow i Fred Ramsdell wykazali, że winny jest brak białka FOXP3, które odpowiada za rozwój limfocytów T regulatorowych.
Z kolei Shimon Sakaguchi już w latach 90. odkrył, że brak tych komórek prowadzi do autoimmunizacji, a ich ponowne wprowadzenie przywraca równowagę odpornościową.
Połączenie tych badań pozwoliło udowodnić, że FOXP3 jest kluczowym genem kontrolującym powstawanie komórek Treg, a ich prawidłowe działanie warunkuje zdrowie całego organizmu.
Polski wkład w rozwój terapii Treg
Polscy naukowcy należą do pionierów wykorzystania komórek T regulatorowych w terapii.
Zespół z Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego jako pierwszy na świecie zastosował je w leczeniu choroby przeszczep przeciwko gospodarzowi (GVHD), a dziś bada ich zastosowanie w cukrzycy typu 1 i stwardnieniu rozsianym.
Z inicjatywy badaczy powstała spółka Poltreg, która komercjalizuje tę metodę i prowadzi badania kliniczne w jednym z najnowocześniejszych laboratoriów w Europie.
Przeczytaj: Immunoterapia i terapia celowana w leczeniu czerniaka
Odkrycia ważne dla immunoterapii i onkologii
Odkrycia noblistów mają również ogromne znaczenie dla immunoterapii nowotworów.
Limfocyty Treg mogą hamować działanie innych komórek odpornościowych w otoczeniu guza, co utrudnia organizmowi jego zwalczanie.
Dlatego współczesna onkologia koncentruje się na równoważeniu aktywności Tregów – tak, by pobudzać odporność przeciwko rakowi, jednocześnie nie wywołując chorób autoimmunologicznych.
Jak podkreśla prof. Elżbieta Sarnowska z Narodowego Instytutu Onkologii:
„Zrozumieliśmy, że siła układu odpornościowego polega nie tylko na jego zdolności do ataku, ale także na umiejętności powściągania samego siebie. Ta równowaga jest kluczem do zdrowia”.
Równowaga układu odpornościowego
Odkrycie limfocytów T regulatorowych pokazało, że skuteczna odporność to nie tylko walka z chorobami, ale również zdolność do samokontroli.
Dzięki pracy tegorocznych noblistów świat nauki i medycyny zyskał nowe narzędzia do walki z chorobami autoimmunologicznymi, nowotworami oraz do poprawy skuteczności przeszczepów.
Nagroda Nobla 2025 to nie tylko uhonorowanie trzech wybitnych badaczy, ale także przypomnienie, że najdoskonalszym lekarstwem natury jest równowaga – także w naszym układzie odpornościowym.
Źródła: PAP, Narodowy Instytut Onkologii, Gdański Uniwersytet Medyczny
