Gruczolak przytarczyc to łagodny guz jednego lub kilku gruczołów przytarczycznych, który może znacząco zaburzyć gospodarkę wapniową organizmu. Choć nie jest zmianą złośliwą, jego obecność prowadzi najczęściej do nadczynności przytarczyc, a w konsekwencji – do nadmiernego wydzielania parathormonu (PTH) i wzrostu poziomu wapnia we krwi. Z czasem może to wpływać na układ kostny, nerwowy, mięśniowy, a nawet krążenia.
W ostatnich latach coraz większe znaczenie przypisuje się roli białek takich jak calmodulin (kalmodulina), które współuczestniczą w regulacji działania hormonów i przekaźników wapniowych w komórkach. Ich zaburzenia mogą nasilać skutki chorób przytarczyc i wpływać na przebieg leczenia.
Rola przytarczyc w organizmie
Przytarczyce to cztery małe gruczoły zlokalizowane za tarczycą. Produkują parathormon – hormon regulujący poziom wapnia i fosforu we krwi. Wapń nie tylko buduje kości i zęby, ale też uczestniczy w pracy mięśni, przewodnictwie nerwowym i krzepnięciu krwi. Utrzymanie jego właściwego stężenia jest kluczowe dla zdrowia całego organizmu.
Gdy dochodzi do nadmiernego wydzielania PTH, poziom wapnia rośnie, co nazywamy hiperkalcemią. W przeciwnym kierunku działa niedoczynność przytarczyc, w której brakuje parathormonu, a wapń spada poniżej normy.
Gruczolak przytarczyc – najczęstsza przyczyna nadczynności
W ponad 80% przypadków nadczynność przytarczyc spowodowana jest właśnie gruczolakiem – pojedynczym, łagodnym guzem, który samodzielnie produkuje zbyt dużo PTH. Zmiana ta nie daje początkowo wyraźnych objawów, ale z czasem prowadzi do przewlekłego nadmiaru wapnia we krwi.
Do typowych symptomów należą:
- osłabienie, senność, problemy z koncentracją,
- bóle kości i stawów,
- częste oddawanie moczu i zwiększone pragnienie,
- kamica nerkowa,
- uczucie drżenia lub zaburzenia rytmu serca.
Długotrwała hiperkalcemia może uszkadzać nerki, sprzyjać osteoporozie i powodować zaburzenia pracy serca.
Kto najczęściej choruje na gruczolaka przytarczyc?
Gruczolak przytarczyc najczęściej dotyczy osób dorosłych po 40. roku życia, a zdecydowanie częściej chorują kobiety niż mężczyźni. Wpływ mają zmiany hormonalne, predyspozycje genetyczne oraz czynniki środowiskowe.
Do grupy zwiększonego ryzyka należą osoby:
- z rodzinną skłonnością do chorób endokrynnych (np. zespół MEN1),
- z długotrwałym niedoborem witaminy D,
- cierpiące na przewlekłą niewydolność nerek,
- po ekspozycji na promieniowanie jonizujące w okolicy szyi,
- przyjmujące leki zaburzające gospodarkę wapniową.
U wielu pacjentów choroba przebiega długo bezobjawowo i zostaje wykryta przypadkowo – najczęściej podczas badań laboratoryjnych, gdy stwierdza się podwyższony poziom wapnia we krwi.
Calmodulin – regulator wapnia w komórkach
Na poziomie komórkowym za reakcję na zmiany stężenia wapnia odpowiada m.in. calmodulin – białko, które wiąże jony wapnia (Ca²⁺) i przekazuje sygnały dalej, aktywując różne enzymy. Dzięki temu możliwe jest m.in. przewodzenie impulsów nerwowych, skurcze mięśni oraz regulacja wydzielania hormonów, w tym parathormonu.
Gdy dochodzi do zaburzeń poziomu wapnia, np. w wyniku gruczolaka przytarczyc, działanie calmodulin ulega zmianie. Nadmiar wapnia prowadzi do jej nadmiernej aktywacji, co może zakłócać komunikację między komórkami i wpływać na funkcjonowanie całych układów – zwłaszcza nerwowego i mięśniowego.
Z kolei w niedoczynności przytarczyc, gdzie wapnia brakuje, calmodulin ma ograniczoną możliwość wiązania jonów Ca²⁺, przez co reakcje komórkowe stają się mniej wydajne.
Diagnostyka i leczenie gruczolaka przytarczyc
Rozpoznanie gruczolaka opiera się na badaniach laboratoryjnych i obrazowych. Oznacza się stężenie wapnia, fosforu i parathormonu we krwi. Typowy wynik to wysokie stężenie PTH i wapnia przy obniżonym poziomie fosforu. Do potwierdzenia lokalizacji zmiany wykorzystuje się USG szyi lub scyntygrafię przytarczyc.
Podstawową metodą leczenia jest operacyjne usunięcie gruczolaka. Zabieg ten w większości przypadków prowadzi do normalizacji poziomu wapnia i ustąpienia objawów. U osób, u których zabieg nie jest możliwy, stosuje się leczenie farmakologiczne – leki obniżające poziom wapnia oraz preparaty wspomagające funkcję nerek.
Przeczytaj: Jak utrzymać prawidłowy poziom witaminy D
Usunięcie gruczolaka
Po usunięciu gruczolaka może dojść do przejściowej niedoczynności przytarczyc, dlatego ważne jest monitorowanie poziomu wapnia i stosowanie odpowiedniej suplementacji. Dieta powinna być bogata w wapń i witaminę D, przy jednoczesnym ograniczeniu nadmiaru fosforanów np. w produktach przetworzonych.
Przeczytaj: Dieta bogata w wapń – jakie produkty wybierać
Regularne badania krwi oraz kontrola poziomu parathormonu pozwalają zapobiec nawrotom zaburzeń wapniowych i wspomóc prawidłowe działanie calmodulin w komórkach.
Podsumowanie
Gruczolak przytarczyc to najczęstsza przyczyna nadczynności tego gruczołu, prowadząca do zaburzeń gospodarki wapniowej i wielu powikłań ogólnoustrojowych. W procesie regulacji poziomu wapnia istotną rolę odgrywa calmodulin (kalmodulina) – białko, które umożliwia przekazywanie sygnałów wapniowych wewnątrz komórek. Zrozumienie jego znaczenia pozwala lepiej wyjaśnić, dlaczego nawet niewielkie zmiany w pracy przytarczyc mogą wpływać na tak wiele funkcji organizmu.
